سال ١٣۶٨ – ١٩٨٩ سالی بسیار پر حادثە در جهان و بویژە در خاورمیانە بود. خمینی جام زهر را سرکشیدە و جنگ هشت سالە ایران و عراق پایان یافت، اعدام هزاران نفر از زندانیان سیاسی در جریان بود، خمینی نویسندە کتاب آیەهای شیطانی را مهدورالدم اعلام  و ایران روابط دیپلماتیک با انگلستان را قطع کرد، ماشین ترور جمهوری اسلامی در خارج کشور براە افتادە بود، عملیات ژنوسید کردها (انفال) توسط ارتش رژیم بعث عراق در کردستان آخرین مراحل خود را طی میکرد، رفسنجانی رئیس جمهور شد. در سطح جهانی جورج بوش پدر رئیس جمهور آمریکا شد، آخرین نیروهای شوروی افغانستان را ترک کردند، کوبا نیروهایش را از آنگولا بیرون کشید، تظاهرات عظیم در میدان ‘تین آن من’ در پکن براە افتاد، دیوار برلین فرومیریزد و حکوومتهای طرفدار شوروی در اروپای شرقی آخرین نفسهایشان را میکشند، . . .

در چنین فضایی جنبش کردستان همچنان در برابر جمهوری اسلامی بە مقاومت ادامە میداد. رژیم برای مقابلە با این جنبش نقشەهایش فراتر از مرزهای ایران میرفت و از تمام امکانات خود در جهت از بین بردن رهبران این جنبش استفادە کرد. در وین اطریش، لارناکای قبرس و در مناطق کوهستانی کردستان در مرز ایران و عراق، عوامل جنایتکار آنها توانستند، عبدالرحمان قاسملو، غلام کشاورز و صدیق کمانگر را ترور کنند. در حالیکە رژیم ایران اقدامات تروریستی در خارج از کشور را گسترش دادە بود، در مقابل دولتهای بە ظاهر طرفدار حقوق بشر عکس‌العمل چندان زیادی نشان ندادند و منافع اقتصادی و روابط سیاسی نزدیک با جمهوری اسلامی در آن شرایط پیچیدە – بە ویژە پس از پایان جنگ ایران و عراق – را ترجیح دادند.

روز ١٣ ژوئیە ١٩٨٩، ٢٢ تیرماە ١٣٦٨ دکتر عبدالرحمان قاسملو دبیرکل حزب دموکرات درحین مذاکرە با نمایندگان جمهوری اسلامی در وین اطریش بە همراە عبدالە قادری آذر مسئول حزب در اروپا و فاضل رسول ترور شدند.

روز ٢٦ اوت ١٩٨٩، چهارم شهریور ١٣٦٨ غلام کشاورز از کادرهای برجستە حزب کمونیست ایران در لارناکا ترور شد. او برای دیدار با مادر و بستگانش بە قبرس سفر کردە بود.

روز ٤ سپتامبر ١٩٨٩، سیزدهم شهریور ١٣٦٨ صدیق کمانگر عضو کمیتە مرکزی کومەلە در چادر خود واقع در مقر مرکزی کومەلە در کوهستانهای مرزی کردستان ترور شد.

کومەلە، حزب کمونیست ایران و حزب دموکرات کردستان ایران هر کدام بطور مفصل و شایستەای ضمن انعکاس خبر ترور رهبران خود در نشریاتشان، از آنها تجلیل و اقدامات اعتراضی در خارج و تظاهرات کردها و ایرانیان را منعکس کردەاند و این البتە امری طبیعی است. در این نشریات اقدامات تروریستی رژیم جمهوری اسلامی بە شدت محکوم شدە است.

من در جستجوی اسناد و اطلاعیەهای آن زمان در نشریات کومەلە، حزب کمونیست و حزب دموکرات بودم تا ببینم در این نشریات خبر ترور رهبر حزب دیگر چگونە منعکس شدە است. روز ترور دکتر قاسملو من در پاریس بودم و صبح زود روز ١٤ ژوئیە هنگامیکە خبر را از سرویس جهانی بی‌بی‌سی شنیدم، فوار اقدام بە تماس با کمیتە مرکزی کومەلە کردم و آنها را در جریان قرار دادم کە هنوز خبر را نشنیدە بودند. روز بعد از ترور غلام کشاورز در ٢٦ اوت، از طرف کمیتە مرکزی کومەلە بە من مأموریت دادە شد تا برای کمک بە مادر و خانوادە شوکە شدە و داغدیدە غلام بعد از ترور وی بە لارناکا در قبرس بروم. روز چهارم سپتامبر هنوز در لارناکا بودم کە خبر ترور صدیق کمانگر را بە من دادند.

یادآوری این نکتە ضروری است کە پس از برگزاری کنگرە هشتم حزب دموکرات در دیماە ١٣٦٦ اختلافات درونی این حزب آشکار شد و کمتر از یک سال و نیم قبل از ترور دکتر قاسملو، انشعابی در حزب دموکرات انجام گرفت کە طی آن بخشی از اعضای کمیتە مرکزی و کادرهای این حزب در فروردین سال ١٣٦٧ تحت عنوان “حزب دموکرات کردستان ایران – رهبری انقلابی” فعالیت خود را پیش میبردند. حزب جدید نیز دارای ارگانهای رهبری، نیروهای پیشمرگ، رادیو و نشریات و از جملە نشریە ‘کوردستان’ بود.

***

اول – در جبهە کومەلە

انعکاس خبر ترور دکتر قاسملو در نشریات کومەلە و حزب کمونیست ایران

بدنبال ترور دکتر قاسملو رهبر حزب دموکرات و در حالیکە تقریبا در تمامی نشریات مهم جهان، خبرگزاریها و رادیو و تلویزیونها در مورد این خبر گزارش و تفسیر پخش می کردند، تنها یکی از نشریات کومەلە بە زبان فارسی خبر را در شکل یک تفسیر کوتاە کە با انتقاد شدید از دکتر قاسملو همراە است، پخش کرد. نشریە ‘پیشرو’ فارسی و ‘پێشڕەو’ کردی، ارگان رسمی کمیتە مرکزی کومەلە – سازمان کردستان حزب کمونیست ایران خبری در این مورد منتشر نکردە اند!

الف – نشریە کمونیست؛ تنها نشریەای کە در قبال ترور دکتر قاسملو سریعا عکس العمل نشان دادە و مطلبی چاپ کردە است، نشریە کمونیست، ارگان مرکزی حزب کمونیست ایران است کە تنها چند روز پس از این ترور، در شمارە ٥٢ مردادماە ١٣٦٨ تحت عنوان ‘اطلاعیە بمناسبت ترور عبدالرحمن قاسملو’ خبر را اعلام میکند. در این مورد، هیچ اشارەای در صفحە اول نشریە وجود ندارد و اطلاعیە در صفحە ١٩ چاپ شدە است کە امضای آن با مقایسە با اطلاعیەهای پیشین کومەلە، غیر معمول است. امضای زیر این اطلاعیە “دبیر اول سازمان کردستان حزب کمونیست ایران (کومەلە) ابراهیم علیزادە” و تاریخ آن ١٨ ژوئیە ١٩٨٩ است. این نوع اطلاعیە با امضای دبیر اول کومەلە و نیز تنها اکتفا کردن بە ذکر تاریخ میلادی هر دو حکایت از این دارد کە این اطلاعیە با سایر اطلاعیەهای کمیتە مرکزی کومەلە متفاوت است.

اطلاعیە شامل پنج بند است. در بند اول میگوید “ما ترور آقای عبدالرحمن قاسملو را شدیدا محکوم میکنیم. هیچ اندازە اختلاف سیاسی با حزب دمکرات و سیاستهایی کە از طرف نامبردە پیش بردە میشد، مانع محکوم کردن و تقبیح این عمل تروریستی نیست.” و در بند سوم آمدە است “ما از دولت اطریش میخواهیم کە هرچە زودتر اطلاعات کامل در مورد این رویداد را برای آگاهی افکار عمومی منتشر سازد و حقایق را در مورد این مسئلە هرچە زودتر اعلام کند.” سە بند دیگر این اطلاعیە هشدار در مورد اقدامات تروریستی جمهوری اسلامی، درخواست از دولتهای اروپایی برای حفاظت از مخالفان رژیم و پناهندگان و مهاجرین سیاسی است. همچنین از مجامع بین المللی، سازمانهای کارگری، احزاب و سازمانهای دمکرات و آزادیخواە میخواهد بە دولتهای اروپایی فشار وارد آورند تا بە خاطر منافع سیاسی و اقتصادی از رژیم ایران پشتیبانی نکنند.

با توجە بە اینکە این اطلاعیە در هیچکدام از نشریات کومەلە بازتاب نیافت – علیرغم اینکە دبیر اول این تشکیلات آنرا امضاء کردە است، میتوان نتیجە گرفت کە دادن اطلاعیە پنج روز پس از ترور دکتر قاسملو احتمالا با توافق دو نفر یعنی ابراهیم علیزادە مسئول تشکیلات کومەلە و منصور حکمت تئوریسین و در عمل مسئول تشکیلات حزب کمونیست انجام گرفتە است!

  ب – نشریە پیام ؛ نشریە ‘پیام’ کە توسط رادیو صدای انقلاب ایران – رادیو کومەلە – منتشر میشد، در شمارە ٤٨ بە تاریخ نیمە دوم تیرماە ١٣٦٨ در صفحە ١٠ تحت عنوان “محکوم کردن ترور قاسملو توسط تروریستهای جمهوری اسلامی”، مطلبی نوشتە است بدون اینکە هیچ اشارەای بە اطلاعیە دبیر اول کومەلە بکند! در حالیکە اطلاعیە دبیر اول کومەلە کە در نشریە ‘کمونیست’ منتشر شدە دارای متنی متوازن، متین و متناسب با اتفاقی میباشد کە رخ دادە است، نشریە ‘پیام’ هرچند در آخرین پاراگراف ترورها را شدیدا محکوم میکند، دو پاراگراف جلوتر مینویسد کە “عبدالرحمان قاسملو در نقش دبیر کل حزب دموکرات در دە سال گذشتە بانی و طراح سیاستهایی در این حزب بود کە موجب وارد آمدن لطمات سنگینی بە مبارزە عادلانە مردم کردستان گردید . . “

قابل توجە اینکە در ‘پیام’ شمارە ٤٩ بە تاریخ نیمە اول مرداد ١٣٦٨، مقالەای با عنوان “بندوبست حزب دمکرات با جمهوری اسلامی و پیام صادق شرفکندی” چاپ شدە کە در آن از جملە مینویسد: “. .  دبیرکل جدید بە مناسبت ترور دبیرکل سابق در حال مذاکرە برای مردم پیام می فرستد، اما در پیامش کلمەای هم از مذاکرە صحبت نمی کند .. “

در شمارە بعدی همین نشریە یعنی ‘پیام’ شمارە ٥٠ بە تاریخ نیمە دوم مرداد ١٣٦٨ مطلبی هست با عنوان “سیاست رهبران جدید حزب دمکرات برای تحمیل جنگ بە مخالفان سیاسی‌شان تماما محکوم است” و در آن بە نقل از رادیو حزب دموکرات – رهبری انقلابی، از درگیری پیشمرگان این حزب با “افراد مسلح حزب دموکرات” خبر میدهد.

و در ‘پیام’ شمارە ٥١ بە تاریخ نیمە اول شهریور ١٣٦٨ هنگامیکە خبر درگیری پیشمرگان کومەلە با حزب دموکرات را گزارش میدهد، حدود یک ماە و نیم بعد از ترور دکتر قاسملو از این حزب بنام “حزب دمکرات جناح قاسملو” نام میبرد.

ج – نشریە “پێشڕەو” (پیشرو، ارگان کمیتە مرکزی کومەلە بە زبان کردی) شمارە ٣١ کە بە تاریخ مرداد ١٣٦٨ یعنی بیش از یک ماە بعد از ترور دکتر قاسملو منتشر شدە است، خبری از این ترور نیست ولی مقالە مفصلی در تفسیر اطلاعیە حزب دموکرات راجع بە مرگ خمینی نوشتە است کە امضاء ندارد. جای شگفتی است کە در اینجا نیز ترجمە کردی اطلاعیە دبیر اول کومەلە درج نشدە است.

همین نشریە “پێشڕەو” در شمارە ٣٢ بە تاریخ شهریور ١٣٦٨ سپتامبر ١٩٨٩ کە خبر ترور غلام کشاورز و صدیق کمانگر را پوشش میدهد، هیچ گونە اشارەای بە ترور دکتر قاسملو نمیکند.

در شمارە بعدی “پێشڕەو” یعنی شمارە ٣٣ مهرماە ١٣٦٨ –  اکتبر ١٩٨٩ در همان صفحەای کە خبر “درگیری پیشمرگان کومەلە با حزب دموکرات – جناح قاسملو” را درج کردە است، در بارە تظاهرات و فعالیتهای اعضا و هوادارن حزب کمونیست ایران و کومەلە در خارج از کشور گزارشهایی نوشتە است. در این گزارشها کە اعتراض بە ترور غلام کشاورز و صدیق کمانگر است، ضمن محکوم کردن جمهوری اسلامی از مجامع بین المللی و سازمانها و مردم آزادیخواە خواستە میشود در برابر این سیاستهای رژیم ایران بایستند و خواهان مجازات آمران و عاملان این ترورها بشوند. قابل توجە اینکە در هیچکدام از این گزارشها اسمی از ترور دکتر قاسملو و اینکە همین رژیم در همین ایام یک اقدام تروریستی چشمگیر دیگر انجام دادە در میان نیست و انگار کە چنین اتفاقی روی ندادە است!

د- نشریە پیشرو فارسی؛ اولین شمارە پیشرو فارسی – ‘ارگان سازمان کردستان حزب کمونیست ایران – کومەلە’ بعد از ترور دکتر قاسملو بە شمارە ١٨ در تاریخ شهریور ١٣٦٨ منتشر شدە است. در این نشریە هیچگونە اشارەای بە ترور دکتر قاسملو نشدە است. علی القاعدە میبایست اطلاعیە دبیر اول تشکیلاتی کە این نشریە ارگان رسمی آن بە زبان فارسی است، در آن منتشر میشد کە اینکار انجام نگرفتە است.

شمارە بعد این نشریە یعنی پیشرو شمارە ١٩ بە تاریخ دیماە ١٣٦٨ منتشر شدە است. در این شمارە ‘گفتگو با رفیق عبدالە مهتدی در بارە درگیری های ایندورە با حزب دموکرات’ چاپ شدە است کە در آن در جواب بە این سئوال کە “ولی آنها هیچوقت آتش بس پیشنهادی حزب ما را نپذیرفتە بودند”، میگوید: “نە، هیچوقت . . . بخش انشعابی این حزب موسوم بە رهبری انقلابی خواهان قطع درگیریها با ما بود . . اما بخشی کە بە سیاستهای طراحی شدە از طرف قاسملو و منجملە تداوم جنگ با کومەلە وفادار ماند و هیچگاە رسما حاضر بە قطع درگیریها . . نشد”.

شایان ذکر است این مقطع درست آن دورەای است کە بحثهای درونی حزب کمونیست و اختلافات با شدت هر چە بیشتر در جریان است و نوعی قطب بندی در آن شکل گرفتە است. سئوال مهم اینست کە چرا اطلاعیەای کە در ارگان مرکزی حزب کمونیست منتشر شدە و امضای دبیر اول کومەلە در پای آن است، در هیچکدام از نشریات کومەلە بە چاپ نرسیدە است؟ آیا این نشان از توافق دبیر اول کومەلە – ابراهیم علیزادە و دبیر عملی حزب کمونیست – منصور حکمت در مورد اهمیت خبر و محتوای اطلاعیە است کە در نشریە اصلی حزب چاپ میشود؟ اگر چنین است آیا معنی اینکار و اجازە انتشار نیافتن این اطلاعیە در نشریات کردستان میتواند نشان از نفوذ آن دستە از رهبرانی باشد کە بدلیل پافشاری بر محق بودن کومەلە در درگیریها و اختلافات با حزب دموکرات و مخالفت دکتر قاسملو با قبول آتش بس اعلام شدە از طرف کومەلە، خواهان چنین کاری بودەاند؟ متأسفانە در غیاب هرگونە توضیحی در این زمینە در نشریات، پلنوم و یا کنگرەهای بعدی کومەلە و حزب کمونیست، تنها میتوان بە گمانە زنی پرداخت.

اخیرا نوار بخشی از صحبتهای ابراهیم علیزادە دبیر اول کومەلە در پلنوم پانزدهم حزب کمونیست ایران روز ١٣ خرداد ١٣٦٨ در کانال یوتیوب پخش شدە است.[1] دقیق شدن در این گفتەها نشانەهای بیشتری از فضای آن زمان، مشکلات ‘داخل [کردستان] و خارج’، حقوق ویژە کومەلە و شکوە کردن از دست ‘ناسیونالیست’ها و . . بدست میدهد.

*********

دوم – در جبهە حزب دموکرات

انعکاس خبر ترور غلام کشاورز و صدیق کمانگر در نشریات هر دو جناح حزب دموکرات کردستان ایران

تنها شش هفتە پس از ترور دکتر قاسملو، در لارناکای قبرس غلام کشاورز را در حالی ترور کردند کە برای دیدار مادرش ناچار شد بە آنجا برود چون دولت سوئد بە مادرش ویزا نداد. این خبر در رسانەهای اروپایی و بویژە در سوئد انعکاس وسیعی یافت. هیچکدام از جناحهای حزب دموکرات در مورد این ترور مطلبی ننوشتند! . .

الف – ‘کوردستان’  ارگان کمیتە مرکزی حزب دمکرات کردستان ایران

در ‘کوردستان’ شمارە ١٥١ تیرماە ١٣٦٨، ژوئیە ١٩٨٩، کە بە زبان کردی منتشر شدە است، خبر ترور دکتر قاسملو با تصویر بزرگی از وی همراە با خبر و تصویری از عبدالە قادری آذر مسئول حزب در خارج، مفصلا مورد بحث قرار گرفتە است.

شمارە ١٥٢ نشریە ‘کوردستان’ مردادماە ١٣٦٨ هنگامی منتشر شدە کە هنوز غلام کشاورز ترور نشدە و بدیهی است کە تمامی مطالب این شمارە بە پوشش خبر ترور دکتر قاسملو، پیامهای تسلیت، پی آمدهای آن و انعکاس خبر در سطح بین المللی اختصاص دارد.

شمارە بعدی ‘کوردستان’ یعنی شمارە ١٥٣ شهریور ١٣٦٨، سپتامبر ١٩٨٩ بە زبان فارسی منتشر شدە کە یکی از عناوین  صفحە اول آن “فعالیت در خارج از کشور” است و در آن از تظاهرات و اعتراضات در کشورهای اروپایی برای محکوم کردن سیاست ترور جمهوری اسلامی سخن می گوید. این زمانی است کە هم غلام کشاورز و هم صدیق کمانگر ترور شدە اند. حال آنکە هیچگونە مطلب و خبری در این زمینە در نشریە حزب دموکرات دیدە نمیشود. یعنی درست همان کاری کە کومەلە و تشکیلات خارج کشور حزب کمونیست ایران کردند! ما تظاهرات میکنیم برای اینکە بە ترور “رهبر خودمان” اعتراض کنیم و جمهوری اسلامی را در این رابطە محکوم کنیم!

در نشریە کوردستان شمارە ١٥٤ اکتبر ١٩٨٩ آبان ١٣٦٨ بە زبان فارسی نیز، هیچ خبر و یا مطلبی در مورد ترور صدیق کمانگر و یا غلام کشاورز نیست. اما در صفحە اول و در قسمت بالای این شمارە از نشریە کوردستان، مطلبی هست تحت عنوان “کومەلە گام دیگری در جهت دست کشیدن از مبارزە در کردستان (ئاش بە تال)”، کە در آن مجددا بە تفسیر خود در مورد مصوبات کنگرە ششم کومەلە و گفتگوی رادیویی ابراهیم علیزادە در مورد مصوبات آن کنگرە می پردازند.

ب – کوردستان ارگان کمیتە مرکزی حزب دمکرات کردستان ایران، رهبری انقلابی

در شمارە ١٢ – دورە سوم – مرداد ١٣٦٨، اوت ١٩٨٩ نشریە ‘کوردستان’ بە زبان فارسی، در صفحە اول تیتر “بیانیە کمیتە مرکزی دربارە ترور دکتر قاسملو” بە چشم میخورد. در این بیانیە مفصل، ‘رهبری انقلابی’ در آغاز از “قتل فجیع و ناجوانمردانە دکتر قاسملو بە دست تروریستهای جمهوری اسلامی بعنوان یکی از رویدادهای مهم در جنبش خلق کرد . . ” سخن می گوید. و در ادامە می افزاید کە “این رویداد نتیجە محتوم سیاستهای غلطی بودە کە خود وی بطور کلی بانی و ادامە دهندە آن بودە است.” در ادامە این بیانیە دکتر قاسملو متهم بە انحراف از ” اصول و خطوط اساسی حزب” و همچنین داشتن “مواضع و عملکردهای ضد دموکراتیک” شدە است. در خاتمە میخوانیم کە “. . . یکبار دیگر از سرکردگان فراکسیون میخواهد با درس گیری از ترور دکتر قاسملو، از توهم پراکنی نسبت بە ماهیت رژیم و استحالە پذیری آن دست بکشند.” نویسندگان بیانیە کە در آخر بیانیە مجددا ترور دکتر قاسملو را محکوم و از دولت اطریش خواهان تلاش برای دستگیری، محاکمە و مجازات عاملین این جنایت میشوند، حتی کلمەای از تسلیت و همدردی با خانوادە،  دوستان و یا هم حزبی های سابقشان ابراز نمیدارند. خشم و انتقاد شدید سراپای این بیانیە را فرا گرفتە است.

در بخش اول این بیانیە اشارەای هم بە بخش فارسی بی بی سی شدە است کە “ضمن جانبداری آشکار از رژیم . . کوشیدند بە گونەای تلویحی – و حتی در مواردی صراحتا – اتهام چنین اقدام وحشیانە و ناجوانمردانە را بە حزب ما نسبت دهند.” این بخش از  اطلاعیە با آنچە کە من صبح روز ١٤ ژوئیە ١٩٨٩ از بخش جهانی بی بی سی بە زبان انگلیسی شنیدم خوانایی کامل دارد. آن روز بلافاصلە پس از پخش خبر، در بخش تفسیر آن از باقر معین مسئول وقت بخش فارسی در مورد عاملان احتمالی ترورها سئوال شد کە وی با اشارە بە اختلافات شدید بین دو جناح حزب دموکرات گفت ممکن است جناح رقیب در آن نقش داشتە باشد!! تصور اینکە جناحی از یک حزب هزاران کیلومتر دورتر از کردستان، با داشتن کمترین امکانات در خارج، رهبر شناختەای همچون دکتر قاسملو را کە دارای تشکیلات در چندین کشور اروپایی و دوستان فراوانی در خارج بود، در یک آپارتمان در وین اطریش ترور کند چیزی است کە تنها میتواند در افسانەها بدنبال آن گشت!

علاوە بر این بیانیە، در همین شمارە ١٢ ‘کوردستان’، مقالە مفصلی تحت عنوان “قاسملو فدای چە شد” بە چشم میخورد کە در واقع بە گونەای روانکاوانە انتقادات زیادی را با اشارە بە مواضع گذشتە دکتر قاسملو مطرح کردە و بر درست بودن جهت گیری سیاسی حزب دموکرات ‘رهبری انقلابی’ تأکید میکند.

در صفحە اول ‘کوردستان’ ارگان ح د ک ا رهبری انقلابی، شمارە ١٣ بە تاریخ  شهریور ١٣٦٨ – سپتامبر ١٩٨٩ این تیتر بە چشم میخورد: “اطلاعیە دفتر سیاسی، بە مناسبت بە شهادت رساندن کاک صدیق کمانگر”.  در بخشی از آن آمدە است، “گرچە ترور رهبران نیروهای سیاسی، برای جنبش و تودەهای بپا خاستە ایران بسی زیانبار خواهد بود، اما . . انقلاب تودەهای بپا خاستە اجازە نخواهند داد جای این رهبران خالی بماند. .”، بدون اینکە نامی از دکتر قاسملو آوردە شود. در پایان اطلاعیە نوشتەاند کە ” بە کمیتە مرکزی، اعضاء و پیشمرگان سازمان کردستان حزب کمونیست ایران، کومەلە و خانوادە شهید کاک صدیق کمانگر صمیمانە تسلیت می گوییم . . “

***

مرور آنچە کە در گذشتە رخ دادە است، با استناد بە نوشتەها، اسناد و سخنان رسمی مسئولان و رهبران احزاب میتواند راە را برای درک بهتر بینش، خط مشی و جهت گیریهای سیاسی با توجە بە شرایط زمان و مکان بگشاید. متأسفانە کم نیستند افراد و جریاناتی کە برخوردشان بە رویدادهای گذشتە، نە بر مبنای استناد بە آنچە در کە در آنزمان گفتە و نوشتە شدە، بلکە بر پایە بینش، برداشتها و مصلحت امروز انجام می گیرد. چە اشکالی دارد اگر اینان ضمن اذعان بە اشتباهات گذشتە، لغزشهای سیاسی را آنچنان کە روی دادە است بیان کردە و در عین حال برداشت کنونی خود از آن تاریخ را آنطور کە امروز میفهمند مورد بررسی قرار دهند.

جای شگفتی است کە بعد از آنهمە سال، برای دسترسی بە آرشیو نشریات این احزاب و جریانات سیاسی باید از کانال شخصی و متوسل شدن بە همت دوستان و آشنایان اقدام کرد. شایستە است کە نسل جدید بتواند برای درک تحولات، رویدادها و سیاستهای گذشتە، بە آسانی و با مراجعە بە نشریات، اسناد و مدارک این احزاب بدون واسطە بر این بخش از تاریخ کشور و جریانات سیاسی اشراف پیدا کند.

احمد اسکندری

اوت ٢٠٢٠ – مردادماە ١٣٩٩

---